Christine, focustrainer en certificerend coördinator namens The International Focusing Institute, heeft jaren lang een belangrijke rol gespeeld in de verspreiding van focussen in Nederland, buiten de (psycho)therapiewereld. Ze was mede-oprichter van FocusCentrum DenHaag en vervulde een sleutelrol bij de vorming van het landelijke Focusnetwerk. Ook internationaal speelde Christine een actieve rol in de Focusing gemeenschap met bijdragen op de vele Internationale Focusing conferenties die ze bijwoonde.
Christine verliet het aardse leven op 13 december 2024.
Christine, Tineke zoals ze toen heette, werd geboren in 1938 in Den Haag. De oorlog heeft een grote rol gespeeld in haar jonge jaren. De hongerwinter bracht ze door bij een boerenfamilie (13 kinderen en een paar onderduikers) in Leimuiden. Weggebracht door vader, in de vrieskou, achter op de fiets, ruim 40 km! Het zal duidelijk zijn dat dit grote invloed heeft gehad op haar leven. Evenals de ziekte van Moeder Langeveld, die reuma kreeg toen Christine 6 jaar was. Dat moeder nóg ziek was toen Christine terug kwam uit Leimuiden was een grote tegenslag, ze had zó haar best gedaan en zó veel en intens gebeden … en het was nóg niet genoeg gebleken.
Ondanks de moeilijkheden en tegenslagen was Christine een vrolijk kind dat hield van spelen, rennen en ravotten, niet echt een meisje-meisje. Ook in haar middelbare schooltijd heeft ze genoten met vriendinnen, leren zonder veel inspanning, creatief vooral op taalgebied, muziek maken (vaak samen met haar geliefde broers), ze speelde piano en cello.
Vanaf haar puberjaren heeft Christine, als enige meisje in het gezin met drie broers, een belangrijke rol vervuld in de jarenlange verzorging van moeder. Ze gaf daar veel voor op. Op haar 21ste jaar nam ze het besluit haar verkering uit te maken en niet op kamers te gaan maar spoorstudent te worden, om zich zoveel mogelijk aan de zorg voor moeder te kunnen wijden. Ze voelde dit als haar plicht. Deze heeft ze trouw vervuld. Het viel haar echter niet altijd makkelijk, moeder en zij hadden een moeizame relatie.
Toen moeder overleed was Christine 28 en inmiddels actief in het onderwijs. Ze werkte jarenlang in het VO als docent Nederlands, de laatste 10 jaar ook als studie- en cursistenbegeleider in het volwassenenonderwijs. Hoewel ruim gewaardeerd en getypeerd als een toegewijde, inspirerende en plichtsgetrouwe docent, vond Christine in het leraarschap geen échte vervulling. Dat kwam pas later toen focussen op haar pad kwam. Toen begon in haar eigen woorden “de beste tijd van mijn leven”.
Christine leerde Erna kennen in de tijd dat Erna de huisarts van de familie was. De gevoelde aantrekkingskracht kreeg in die tijd geen verdere inhoud. Dat begon pas, kon pas beginnen, nadat Christine uit Den Haag was verhuisd en Erna niet meer haar huisarts was. Het werd een innige relatie die na lang samenzijn toch nog werd omgezet in een formeel huwelijk. Het focussen is na hun pensionering een belangrijke invulling en vervulling in hun beider leven geworden. Ze vulden elkaar aan en waren elkaars inspiratiebron.
Het was Erna die Christine in aanraking bracht met Focusing. Daar moest ze in eerste instantie niet veel van hebben, na vele weinig succesvolle therapieën had ze wel genoeg van “Alles Wat Goed Voor Mij Is”. Wát een verademing om te ontdekken dat de deskundigheid over haar leven in haarzelf zat, in haar eigen-wijze lijf!
Focusing bleek toch wel écht anders dan wat ze tot dan toe kende. Iedereen kan het leren; de focusser zelf is de deskundige, je hoeft er niet hoogopgeleid of extra gevoelig voor te zijn; niemand kan jou vertellen hoe het bij jou in elkaar zit en ook niet waar het naar toe moet. Het gaat er vooral om dat je het proces niet in de weg moet zitten. Je kunt het door de dag heen op vele momenten doen, daar is geen speciale ruimte of setting voor nodig. “Je hebt er alleen maar je lijf bij nodig en dat heb je altijd bij je”.
Vanaf begin jaren ’90 begonnen de dames cursussen te geven en in 1994 richtten ze FocusCentrum DenHaag op. Ze gaven daar héél veel cursussen en workshops. Daarnaast nodigden ze jaarlijks verschillende buitenlandse docenten uit, Ann Weiser Cornell heeft jarenlang cursussen in het centrum gegeven. Maar ook Nada Lou, Mary McQuire en Janet Klein, Rob Foxcroft en diverse anderen kwamen op hun uitnodiging naar Nederland.
Vanuit de behoefte om het focussen ook buiten de psychotherapiewereld meer bekendheid te geven, gingen ze focusbegeleiders en trainers opleiden.
Menigeen zal zich de cursus- en opleidingsdagen herinneren, op de plek die voor velen dierbaar is geworden, door de inhoud maar ook de omlijsting, altijd volgens een vast stramien: het programma, de tijden, de focuskoekjes, de lunches, de afwas …. en natuurlijk de typische Erna en Christine-sfeer. Er is veel geleerd, geheeld, gegroeid, gelachen en gehuild.
Naast de cursussen, opleidingen en workshops hebben ze ieder apart velen begeleid in individuele sessies. Op de eerste woensdag van de maand waren er de open focusavonden, met veel verschillende persoonlijkheden. Focusing gaat over veel grenzen heen, leeftijd, opleiding, achtergrond, interesses, leefstijlen etc.
Voor Christine was het ‘focussend omgaan met migraine’ een belangrijk aandachtspunt. Ze had zelf ervaren hoe heilzaam dat was en wilde dit ook graag doorgeven aan andere migraine-mensen. Een andere wens was om mensen met focussen te bereiken die het niet vanuit zichzelf zouden zoeken, zo zijn er verschillende initiatieven geweest in o.a. de Schilderswijk.
Christine heeft diverse artikelen geschreven (aan een overzicht wordt gewerkt). Ze heeft met medewerking van Erna het boek ‘De kracht van focussen, luisteren naar je lijf kan je leven veranderen’ van Ann Weiser Cornell vertaald en meegewerkt aan Erna haar vertaling van ‘Focusing ist eine kleine Tür’. Haar rol bij de totstandkoming van het boek ‘Focussen, de kracht van innerlijk luisteren’ (2014) dat Erna heeft geschreven, speelde zich meer op de achtergrond af maar is desondanks van grote waarde geweest.
In de Nederlandse organisatie heeft Christine een belangrijke verbindende, aanjagende en dragende rol gespeeld. Ze stond aan de wieg van het Focus Netwerk Nederland. Ze voerde, soms alleen en soms samen met anderen, de redactie van verschillende opeenvolgende vormen van een Nederlandse Focuskrant.
Ook internationaal liet Christine van zich horen, in mooie workshops en artikelen maar zeker ook op de Follies, de ‘bonte avonden’ van de Internationale Focusing gemeenschap waar ze de bedenker en uitvoerder was (soms samen, soms alleen) van prachtige liedjes en hilarische sketches.
Vanwege gezondheidsproblemen moest Christine het vanaf 2016 rustig-aan gaan doen. Tot twee jaar voor haar overlijden is ze in bescheiden mate actief gebleven en tot op het laatste moment betrokken en geïnteresseerd.
Christine heeft in haar leven zowel het donker als het licht ervaren. Er is het Donker dat zich in veel verschillende gedaantes aan ons voor kan doen. Voor Christine vooral in de vorm van angst, schuld, twijfel en somberheid. Altijd was er die vraag, soms erg dicht op de voorgrond, soms iets verderop, maar altijd aanwezig: heb ik wel genoeg gedaan, had ik niet meer moeten zien, zorgen, horen? Een schuldbeladen vraag die maar niet positief beantwoord leek te kunnen worden.
En er was het licht. Het licht dat zich uitte in haar humor, fijnzinnigheid, haar grote creativiteit met woorden, de vele sketches, liedjes en humoristische teksten. Christine kon lichtheid brengen in een moeilijke situatie. Haar bijzondere vermogen om te verbinden en om mensen te zien, écht te zien, met dat wat zichtbaar is en ook met dat wat er, nog ongekend soms, onder kan zitten. Er was licht in haar verwarmende aandacht, haar glimlach en in haar warme en rake humor die een zware situatie zomaar ineens kon doen oplichten.
Christine had ook weet van het Grote Licht. Het Grote Licht dat ze soms kon ervaren als ze in de bergen was, op één van de vele lange wandelingen samen met Erna. Met name in de Pyreneeën: bergen, liefst met sneeuw, een meertje, de absolute stilte – geen mensen – geen woorden – een ervaring van ‘dicht bij de hemel zijn’. Soms ook voelbaar in een focussessie wanneer grenzen van ruimte en tijd wegvallen en je je opgetild voelt, je kleine ik en je Grote Ik in één lijn, verbonden met het oneindige. Dát kon je, dacht Christine, wel Genade noemen.
Ik heb groot respect voor de wijze waarop Christine het Donker niet uit de weg is gegaan en misschien wel juist langs die weg ook Het Licht vond. Tot op het laatste moment! Een paar weken voor haar dood nog zei ze dat ze bang was dat het niet genoeg was geweest. Daarna is er tóch een laatste verschuiving gekomen. En in de laatste twee weken had ze het over het licht, “ik ga naar Het Licht” …. in hoofdletters. Toen heeft kunnen gebeuren wat ze zo graag wilde, wegglijden uit het leven, onderweg naar Het Licht.
Christine is in verschillende opzichten een voorbeeld geweest voor mij. Mede dank zij haar heb ook ík leren leven met het donker én het licht in mij en ben beide gaan waarderen, in even hoge mate.
Als je Christine gekend hebt, wil ik je uitnodigen om even tijd te nemen en stil te staan, je naar binnen te keren en na te gaan wat Christine voor jóu heeft betekend.
Zijzelf vond het belangrijk om daarbij ook aandacht te hebben voor iets dat misschien onaf voelt, iets dat niet uitgesproken is, iets dat je graag van haar had willen horen.
En zo zal ze voortleven. Haar stoffelijke lichaam is niet meer. Haar ziel leeft voort in wat ze voor ieder die haar kende betekend heeft en in wat ze heeft helpen ontwaken, groeien en meer heel worden.
Aaffien de Vries, 5 januari 2025